Praca doktorska
Ładowanie...
Dramaturgia Stanisława Przybyszewskiego: przemiany treści, formy i stylu
| dc.abstract.pl | Celem mojej pracy doktorskiej jest weryfikacja ustalonego przez badaczy sądu na temat niezmienności twórczości dramaturgicznej Stanisława Przybyszewskiego (pogląd ten powielali m.in. Zygmunt Greń, Roman Taborski i Aleksander Rogalski). Stawiam tezę, że wbrew tym opiniom dramaturgiczna twórczość Przybyszewskiego na przestrzeni kilkudziesięciu lat uległa przemianom treści, formy i stylu, na co wpływ miały jego życiowe doświadczenia. Przystępując do badania, przyjmuję zasadę nierozłączności życia i losów twórcy od jego dzieła. Wychodzę z założenia, że ewolucja treści, formy i stylu w dramaturgii pisarza związana jest z przemianami światopoglądowymi, które dokonywały się w jego psychice pod wpływem rozmaitych wydarzeń (m.in. przepracowywania przeszłości, tendencji motywacyjnych i poznawczych, a także konfliktów emocjonalnych, jakie pisarz musiał rozwiązywać). Badając twórczość dramaturgiczną Przybyszewskiego z perspektywy literaturoznawczej, podejmuję próbę wniknięcia w psychikę pisarza, ponieważ – jak sądzę – znajduje ona swoje odzwierciedlenie w pisanych przezeń utworach. Praca doktorska poświęcona jest w całości twórczości dramaturgicznej Przybyszewskiego łącznie z fragmentami rozproszonymi jego utworów scenicznych. Materiałem poddanym analizie jest jedenaście ukończonych i wydanych za życia pisarza dramatów oraz trzy, które nie zachowały się w całości lub nie zostały przez pisarza ukończone (znamy ich fragmenty jedynie z druku w czasopismach z epoki). Moja dysertacja przybrała ostatecznie kształt monografii dramatów Przybyszewskiego. Świadomie rezygnuję z analizy wystawień scenicznych – jednak wielokrotnie odwołuję się do ich recepcji, ponieważ różne recenzje mogą pomóc w odczytaniu sensu tych dzieł. W doktoracie stosuję literacką teorię dramatu – przyglądam się twórczości dramaturgicznej pisarza z punktu widzenia filologa i historyka literatury, a nie teatrologa. Dramaty pisarza omawiam chronologicznie, by dzięki temu ukazać jego ewolucję światopoglądową i wpływ, jaki wywarła ona na tworzone przez niego utwory. Mój doktorat złożony jest z dwóch głównych części. W pierwszej przedstawiam aktualny stan badań nad twórczością dramaturgiczną Przybyszewskiego oraz zastosowaną metodę badawczą, a w drugiej dokonuję analizy wszystkich czternastu dramatów pisarza w porządku chronologicznym. Całościowe ujęcie dramaturgii Przybyszewskiego budowane jest przeze mnie na fundamencie kilku teorii. Wykorzystuję do tego celu metodę psychobiografii, autorstwa Anity Całek. Badaczka stworzyła podstawy gatunku, który można nazwać literaturoznawczą psychobiografią naukową. Moja praca doktorska jednak nie jest psychobiografią, lecz monografią dramaturgii Przybyszewskiego, w której jako jednym ze sposobów opisu dzieła pisarza posługuję się metodą psychobiograficzną. Dzięki wykorzystaniu materiałów biograficznych (autobiografii, biografii, dzienników, pamiętników, listów, wywiadów, zapisków osobistych), odczytywanych jako dokumenty zawierające zazwyczaj treści psychologiczne, metoda ta pozwala bezpośrednio (za pomocą opisu) zdobyć znaczące informacje o ich autorach. Umożliwiają one na drodze psychologicznej interpretacji wnioskowanie pośrednie na temat biografii Przybyszewskiego jako człowieka i artysty. Po przeprowadzeniu analizy tych tekstów i dokonaniu selekcji danych wyodrębniłem konkretne fazy w życiu pisarza, co pomogło mi w interpretacji jego dramaturgii. Narzędziem badawczym, które pozwoliło mi dokonać podziału biografii pisarza na konkretne fazy, była teoria biegu życia Charlotte Bühler oraz koncepcja modelowego twórcy Howarda Gardnera. Z tych samych narzędzi korzystała również Anita Całek w swojej pracy Adam Mickiewicz – Juliusz Słowacki. Psychobiografia naukowa. W części drugiej dysertacji opisowi poddaję kształtowanie się światopoglądu Przybyszewskiego w okresie dzieciństwa (faza I według teorii Bühler) oraz formułowanie przez niego programu twórczego w okresie młodości (faza II według teorii Bühler). W ramach przedstawienia formowanego przez pisarza programu twórczego przedstawiam sformułowaną przez niego teorię dramatu, analizując jego teksty, które napisał na ten temat, a w szczególności broszurę O dramacie i scenie z 1905 roku. Ukazuję również wpływ filozofii tragedii dwóch ważnych myślicieli końca XIX wieku, mających wpływ na dzieło pisarza – Fryderyka Nietzschego i Artura Schopenhauera. Dramaturgię Przybyszewskiego umiejscawiam w odniesieniu do wpływów skandynawskich (August Strindberg, Henrik Ibsen, Dagny Juel-Przybyszewska), francuskich (Maurice Maeterlinck), niemieckich (Gerhart Hauptmann, Frank Wedekind), austriackich (Arthur Schnitzler, Hugo von Hofmannsthal, Herman Bahr), rosyjskich (Antoni Czechow) i polskich (Stanisław Wyspiański). Ukazuję także bliskość myśli pisarza z takimi ludźmi teatru przełomu XIX i XX wieku jak Konstanty Stanisławski, Wsiewołod Meyerhold oraz Tadeusz Pawlikowski. Staram się dowieść tym samym jak przynależność do rozmaitych kręgów artystycznych w okresie pobytu pisarza w Berlinie i Krakowie miała wpływ na kształtowanie się jego myślenia o dramacie. W części drugiej doktoratu analizie poddałem wszystkie czternaście dramatów pisarza w podziale na trzy okresy, w których tworzył on dla teatru. Pierwszy z tych okresów, czyli lata 1897–1906, owocuje największą liczbą napisanych przez pisarza dramatów. Wówczas powstaje sześć utworów scenicznych (Dla szczęścia, Złote runo, Goście, Matka, Śnieg, Odwieczna baśń i Śluby), a jeden – Srebrne gody – pozostaje nieukończony. Okres tamten kończy wyjazd pisarza do Monachium, gdzie spędził kolejną dekadę życia. Tam także zmagał się z kryzysem wieku średniego, co znalazło odzwierciedlenie w krótkotrwałej niemocy twórczej. Drugi okres teatralny w życiu Przybyszewskiego to lata 1910–1914. Powstają wtedy dramaty Gody życia, Topiel i Miasto. W tamtym okresie pisarz sięga po tematykę obyczajową, sensacyjną i historyczną. Te poszukiwania wynikają z chęci trafienia w gusta odbiorców. W ostatnim, trzecim okresie teatralnym Przybyszewskiego (lata 1925–1927) powstają dwa dramaty (U wrót Twoich i Mściciel) oraz szkic Ostatnia miłość Don Juana. Spośród dwóch dokończonych w tym ostatnim okresie życia dramatów jedynie Mściciel miał swoją sceniczną premierę i zachował się w całości. Dramat U wrót Twoich, choć dokończony przez pisarza, nie doczekał się ani wydania, ani premiery ze względu na słabe oceny wydawców i dyrektorów teatrów. W trakcie II wojny światowej spłonął jedyny egzemplarz utworu, dlatego zachowały się tylko jego fragmenty, drukowane w przedwojennej prasie. Analizy wszystkich czternastu dramatów dokonuję w podziale na fabułę, bohatera, czas i przestrzeń oraz język, dzięki czemu łatwiej uchwycić i pokazać przemiany dokonujące się w dramaturgii pisarza. W ostatniej, trzeciej części dokonuję podsumowania wcześniejszych rozważań w odniesieniu do wskazanych już trzech okresów teatralnych Przybyszewskiego, które pokrywają się z trzema ostatnimi fazami życia pisarza (faza IV, faza V i faza VI według Bühler). Takie odczytanie twórczości dramaturgicznej Przybyszewskiego w odniesieniu do jego biegu życia pozwala postawić tezę – która pozornie wydaje się być kontrowersyjna – że właśnie dramat jest tym rodzajem literackim, w którym pisarz wykazał się najdojrzalszą postawą twórczą. W zakończeniu części trzeciej doktoratu analizuję kategorie tragizmu, ironii i groteski obecne w dramatach pisarza. Określam też, w jaki sposób innowacyjność twórczości dramaturgicznej Przybyszewskiego związana jest z powtarzalnością pewnych stale obecnych w jego utworach wątków i motywów literackich. Wskazuję także, na ile pisarz powiela konwencje obecne w swojej epoce, a na ile jego dramaturgia jest odrębna na tle czasów, w których tworzył. Stawiam pytanie, czy dramaty Przybyszewskiego wystawiane dziś na scenie okazałyby się żywe i ciekawe? We wnioskach wywiedzionych z analizy wszystkich omówionych w dysertacji utworów scenicznych opisuję dialog twórcy ze sobą samym, z całym światem, z krytyką i z Bogiem. W ten sposób starałem się udowodnić postawioną przeze mnie tezę o ewolucji tej dramaturgii na tle epoki i wskazać na jej elementy anachroniczne i innowacyjne. Na końcu pracy dodaję opracowaną przez siebie tabelę życia i twórczości Przybyszewskiego, pozwalającą umiejscowić pisane przez niego dramaty w obrębie jego życia i epoki oraz aneks, zawierający transkrypcję fragmentów trzech niewydrukowanych w całości dramatów pisarza (Srebrne gody, U wrót Twoich, Ostatnia miłość Don Juana). |
| dc.abstract.pl | The purpose of my dissertation is to verify the judgement established by researchers on the immutability of Stanislaw Przybyszewski’s dramatic work (this view was shared by Zygmunt Greń, Roman Taborski and Aleksander Rogalski, among others). I put forward the thesis, that contrary to these opinions, Przybyszewski’s dramatic work has undergone transformations in content, form, and style over several decades, which was influenced by his life experiences. Moving on with the study, I adopt the principle of inseparability of life and fate of the creator from his work. I assume, that the evolution of content, form and style in writer’s dramaturgy is related to the worldview changes that took place in his psyche under the influence of various events (reworking of the past, motivational, and cognitive tendencies, as well as emotional conflicts that had to be resolved by the writer). Examining Przybyszewski’s dramatic work from literary perspective, I attempt to sink in the writer’s psyche, because – as I believe – it is reflected in his written works. The dissertation is devoted entirely to Przybyszewski’s dramatic works including scattered fragments of his stage works. The analyzed material consists of eleven completed dramas, that were published during the writer’s lifetime, as well as three that have not survived or were not completed by the writer (we know their fragments only from periodical printings of the era). My dissertation eventually took the shape of a monograph of Przybyszewski’s dramas. Consciously, I abandon the analysis of stage works – however, I repeatedly refer to their reception, because different reviews can be helpful in decoding the meaning of these works. In my doctoral dissertation I apply literary drama theory – I look at the writer’s dramatic works from the point of view of a philologist and literary historian, rather than a theater scholar. I discuss the writer’s dramas chronologically, to show his worldview evolution and the influence it had on the works he created. My dissertation is composed of two main parts. In the first part I present the current state of research on Przybyszewski’s dramaturgical work and applied research method, and in the second part I analyze all fourteen of the writer’s dramas in chronological order. I build a comprehensive view of Przybyszewski’s dramaturgy on the foundation of several theories. For this purpose, I use Anita Całek’s method of psychobiography. The researcher has laid the foundation of a genre, that can be called literary scientific psychobiography. My doctoral dissertation, however, is not a psychobiography, but a monograph of Przybyszewski’s dramaturgy, in which I use a psychobiographical method as one of the ways of describing his work. With the use of biographical materials (autobiographies, biographies, diaries, memoirs, letters, interviews, personal notes) read as documents, that usually include psychological content, this method allows to directly (by means of description) gather relevant information about their authors. Through psychological interpretation they make it possible to draw indirect conclusions about Przybyszewski’s biography as a man and an artist. After analyzing these works and selecting data, I distinguished specific phases in the writer’s life, which helped me interpret his dramaturgy. The tool of research, that allowed me to divide the writer’s biography into specific phases was Charlotte Bühler’s life course theory, and Howard Gardner’s concept of a model artist. The same tools were also used by Anita Całek in her scientic psychobiography Adam Mickiewicz – Juliusz Słowacki. In the second part of the dissertation, I describe the formation of Przybyszewski’s worldview during his childhood (phase I according to Bühler’s theory) and his formulation of a creative program during his youth (phase II according to Bühler’s theory). As part of the presentation formed by the writer’s creative program, I present the theory of drama formulated by Przybyszewski, by analyzing his works, which he wrote on the subject, and in particular his 1905 essay O dramacie i scenie. I also present the influence of the philosophy of tragedy of two important late 19 th century thinkers that influenced the writer’s work – Frederik Nietzsche and Arthur Schopenhauer. I place Przybyszewski’s dramaturgy in relation to Scandinavian (August Strindberg, Henrik Ibsen, Dagny Juel-Przybyszewska), French (Maurice Maeterlinck), German (Gerhart Hauptmann, Frank Wedekind), Austrian (Arthur Schnitzler, Hugo von Hofmannsthal, Herman Bahr), Russian (Antoni Czechow) and Polish (Stanisław Wyspiański) influences. I also show the close connection of the writer’s thoughts to certain people of the theater at the turn of the 20th century, such as Konstanty Stanisławski, Wsiewołod Meyerhold and Tadeusz Pawlikowski. I try to prove how being a member of various artistic circles during the writer’s stay in Berlin and Krakow influenced his formation of thinking about drama. In part two of my doctoral dissertation, I analyzed all fourteen of the writer’s dramas, divided into three periods in which he created works for the theater. The first of these periods, 1897-1906, results in the largest number of dramas written by the writer. During that time six stage works (Dla szczęścia, Złote runo, Goście, Matka, Śnieg, Odwieczna baśń and Śluby) were written, and one – Srebrne gody remains unfinished. That period ends with the writer’s departure to Munich, where he spent the next decade of his life. There, he also struggled with a midlife crisis, which was reflected in his short-term creative break. The second theatrical period in Przybyszewski’s life took place in 1910-1914. Then, Gody życia, Topiel and Miasto were created. In that period the writer reaches for moral, sensational, and historical themes. These searches are the result of willingness to reach the audience’s tastes. In the final, Przybyszewski’s third theatrical period (1925-1927) two dramas (U wrót Twoich and Mściciel) were created, along with the sketch Ostatnia miłość Don Juana. Of the two completed dramas, only Mściciel had its stage premiere and remains in its entirety. The drama U wrót Twoich, although completed by the writer, did not live to see either publishing or premiere, because of publishers and theater directors’ poor reviews. During World War II, the only copy of the work burned down, and only pre-war press printed fragments survived. I analyze all fourteen dramas by plot, protagonist, time, space, and language, which makes it easier to grasp and present the transformations that are taking place in the writer’s dramas. In the final third section, I summarize the previous considerations in relation to the three previously mentioned Przybyszewski’s theatrical periods, which cover the last three phases of the writer’s life (phase IV, phase V and phase VI according to Bühler’s theory). This reading of Przybyszewski’s dramatic output in relation to his life course makes it possible to put forward the thesis – which seems controversial – that drama is precisely the literary genre, in which the writer showed the most mature creative attitude. In the conclusion of part three of the doctoral dissertation I analyze the categories of tragedy, irony, and grotesque present in the writer’s dramas. I also determine how the innovativeness of Przybyszewski’s work is related to the repetitiveness of certain constantly present literary themes and motifs in his works. I also point out to what extent the writer replicates the conventions present in his era, and to what extent his dramaturgy is distinct from the times in which he wrote. I pose the question, would Przybyszewski's dramas still be lively and interesting if staged today? In the conclusions drawn from the analysis of all the stage works discussed in the dissertation, I describe the creator’s dialogue with himself, with the whole world, with critics and with God. In this way, I tried to prove my thesis about the dramaturgy evolution against the background of the era and indicate its anachronistic and innovative elements. At the end of the thesis, I add a table of Przybyszewski’s life and works, prepared by myself, which allows to place his written dramas within his life and era, as well as an appendix, which contains a transcription of fragments of the writer’s three unprinted dramas in their entirety (Srebrne gody, U wrót Twoich, Ostatnia miłość Don Juana). |
| dc.affiliation.department | Wydział Polonistyki |
| dc.contributor.author | Grajek, Marek |
| dc.date.accessioned | 2023-10-19T08:54:36Z |
| dc.date.available | 2023-10-19T08:54:36Z |
| dc.date.defence | 2023-11-07 |
| dc.date.issued | 2023-10-19 |
| dc.description.promoter | Olszewska, Maria |
| dc.identifier.uri | https://repozytorium.uw.edu.pl//handle/item/4717 |
| dc.language.iso | pl |
| dc.rights | ClosedAccess |
| dc.subject.pl | schopenhaueryzm |
| dc.subject.pl | "naga dusza" |
| dc.subject.pl | dramat |
| dc.subject.pl | Stanisław Przybyszewski |
| dc.subject.pl | Schopenhauerism |
| dc.subject.pl | "naked soul" |
| dc.subject.pl | drama |
| dc.subject.pl | Stanisław Przybyszewski |
| dc.title | Dramaturgia Stanisława Przybyszewskiego: przemiany treści, formy i stylu |
| dc.title.alternative | Przybyszewski’s dramaturgy: evolution of content, form and style |
| dc.type | DoctoralThesis |
| dspace.entity.type | Publication |