Praca doktorska
Ładowanie...
Licencja
Dostęp zamkniętyKryzys tradycyjnej władzy wzroku w polskiej literaturze i polskim malarstwie na przełomie XIX i XX wieku
| dc.abstract.pl | Praca poświęcona jest problematyce kryzysu tradycyjnej władzy wzroku w polskiej literaturze i polskim malarstwie na przełomie XIX i XX wieku. Chodzi o usytuowanie rodzimej sztuki słowa i obrazu w zupełnie nowym kontekście: przełomu antywzrokocentrycznego, zaproponowanego przez amerykańskiego badacza Martina Jaya sposobu rozumienia zmian paradygmatu kultury europejskiej w drugiej połowie dziewiętnastego stulecia. Przedmiot rozprawy stanowi badanie przejawów kryzysu tradycyjnej władzy wzroku w wybranych dziełach literackich i malarskich, poszukiwanie jego wyznaczników, charakterystycznych mechanizmów tekstowych o charakterze intersemiotycznym. Pozwoli to zbudować nowe podstawy dla komparatystycznych badań interdyscyplinarnych, a także wskazać możliwość odmiennego opisu epoki obejmującej przełom stuleci w dziejach kultury polskiej oraz procesu kształtowania się w Polsce formacji modernistycznej. Trzy najważniejsze aspekty przełomu antywzrokocentryzcznego to detranscendentalizacja perspektywy, rekorporalizacja podmiotu poznającego i rewaloryzacja czasu w stosunku do przestrzeni. Sposób przejawiania się tych zjawisk badam, analizując między innymi pozycję tematyki historycznej czy stosunek artystów do natury w sztuce przełomu wieków – odmienne na gruncie kultury polskiej od europejskich tendencji. Charakteryzuję takie zjawiska estetyczne jak niejednorodność budowy perspektywicznej przestrzeni obrazu (taką strategią posługują się między innymi Olga Boznańska oraz Jacek Malczewski) czy konstrukcja metaforyki w tekstach literackich, wskazując w nich próby ekspresji jednostkowej podmiotowości. Odwołuję się również do obecnej zarówno w malarstwie, jak i w literaturze oscylacji między obrazowaniem alegorycznym a symbolicznym; wiąże się ona z kryzysem reprezentacji przełomu wieków. Materiału dostarczają mi dzieła dramatyczne Stanisława Wyspiańskiego i ich recepcja w epoce czy jednocześnie mimetyczne i symboliczne traktowania w malarstwie tematu, koloru, światła. Analizując egzepmlaryczne teksty pokazuję, jak artyści artykułują – choć często nie wprost – swój protest w stosunku do wzrokocentrycznego, mimetycznego paradygmatu, jednak nie potrafią się od niego całkowicie uwolnić. Detranscendentalizacja perspektywy się dokonała, nie dochodzi jednak jeszcze do przywrócenia podmiotowi wolności, pełnego otwarcia się na indywidualizm, cielesność, subiektywne przeżywanie czasu. Odrzucenie tradycyjnej władzy wzroku nie wiąże się więc z całkowitą afirmacją nowego sposobu widzenia (a co za tym idzie – poznania). Można postawić tezę, że polska kultura przełomu wieków zatrzymuje się pomiędzy paradygmatami wzrokocentrycznym i antywzrokocentrycznym, starając się przedłużyć utożsamienie Oka Umysłu i oka-organu, choć jedność spojrzenia została rozbita i nie może zostać odzyskana. Taka analiza twórczości malarskiej i literackiej okresu 1890–1910 przyniesie nie tylko nowe jej interpretacje, lecz pozwoli także z innej perspektywy spojrzeć na wystąpienia awangardowe kolejnych dwóch dekad. Opis i analiza dominujących mechanizmów twórczych związanych z kryzysem tradycyjnej władzy wzroku pozwoli przeformułować istniejący w literaturze naukowej obraz epoki, dając podstawę do dalszych badań zarówno twórczości tego okresu, jak i innego spojrzenia na relacje modernizmu i postmodernizmu. Tak jak intensyfikacja zainteresowania problematyką wizualności (zwrot ikoniczny) w ostatniej dekadzie XX wieku pozwoliła wydobyć pewne aspekty kultury poprzednich wieków i wskazać na inny aspekt kryzysu przedstawienia, tak przeformułowanie obrazu wczesnego modernizmu może pomóc w odnalezieniu w przeszłości korzeni współczesnych zjawisk. The dissertation is devoted to the question of the crisis of traditional ocularcentrism in Polish literature and art at the turn of the 20th century. It locates Polish verbal and visual art in a totally new context of the antiocularcentric turn proposed by an American scholar Martin Jay, who showed new ways of understanding the changes in the paradigm of the European culture in the second half of the 19th century. The aim of the dissertation is to analyse the indications of the crisis of ocularcentrism in selected texts and paintings, as well as the search of its indicators and specific textual mechanisms of intersemiotic character, which will make possible to establish new platform for interdisciplinary comparative research. It will also enable a different description of Polish culture at the turn of the centuries together with the process of emergence of modernism in Poland. There are three most important aspects of the antiocularcentric turn, that is: detranscendentalisation of perspective, recorporalization of the subject and a revalorisation of time and space relation. I examine the indications of those issues by analysing, for example, the position of historical themes or the artists’ attitudes towards nature, which, in Polish art at the turn of the centuries, differed from European tendencies of the time. I describe such aesthetic phenomena as heterogeneity of constructing the perspective space in art (the technique used by Olga Boznańska and Jacek Malczewski) or constructing metaphors in literary texts, indicating in them the attempts to express individuality. I refer also to oscillation between allegoric and symbolic depictions, present in both art and literature of the turn of the centuries. I use Stanisław Wyspiański’s dramas and their reception at the time as well as mimetic and symbolic treatment of colour and light in art. While analysing exemplars of texts I show how the artists utter, not necessarily in a direct way, their protest against ocularcentric, mimetic paradigm, yet they cannot free themselves from it. Although the detranscendentalisation of perspective has already occurred, the subject has not yet been brought back its freedom, neither total openness to individualism, nor carnality, nor subjective experiencing of time. Therefore, the rejection of traditional ocularcentrism is not related to a total affirmation of the new vision and, in consequence, of cognition. It may be claimed that Polish culture of the turn of the centuries is suspended between the two paradigms: the ocularcentrism and antiocularcentrism. It tries to continue the identification of the mind’s eye with the organ-eye, even though the homogeneity of vision has already been split and cannot be regained. Such analysis of literature and art between 1890s and 1910s brings not only new interpretations, but also makes possible to look at the avant-garde of the following decades from a different perspective. The description and analysis of dominant creative mechanisms related with a crisis of ocularcentrism will make possible to reformulate a well-established in academic studies image of the epoch, forming a basis for further studies of the time as well as the different view of the relations between modernism and postmodernism. As the intensification of interest in visual issues (the so called ‘iconic turn’) in the last decade of the 20th century enabled revelation of some aspects of the past culture, the reformulation of the image of early modernism might help in finding the roots of contemporary phenomena in the past. |
| dc.affiliation.department | Wydział Polonistyki |
| dc.contributor.author | Lipszyc, Weronika |
| dc.date.accessioned | 2018-01-22T10:42:31Z |
| dc.date.available | 2018-01-22T10:42:31Z |
| dc.date.defence | 2018-01-30 |
| dc.date.issued | 2018-01-22 |
| dc.description.additional | Link archiwalny https://depotuw.ceon.pl/handle/item/2483 |
| dc.description.promoter | Szczęsna, Ewa |
| dc.identifier.uri | https://repozytorium.uw.edu.pl//handle/item/2483 |
| dc.language.iso | pl |
| dc.rights | ClosedAccess |
| dc.subject.en | Young Poland movement |
| dc.subject.en | modernism |
| dc.subject.en | the crisis of traditional ocularcentrism |
| dc.subject.en | antiocularcentrism |
| dc.subject.en | ocularcentrism |
| dc.subject.pl | Młoda Polska |
| dc.subject.pl | modernizm |
| dc.subject.pl | kryzys tradycyjnej władzy wzroku |
| dc.subject.pl | antywzrokocentryzm |
| dc.subject.pl | wzrokocentryzm |
| dc.title | Kryzys tradycyjnej władzy wzroku w polskiej literaturze i polskim malarstwie na przełomie XIX i XX wieku |
| dc.title.alternative | The Crisis of Traditional Ocularcentrism in Polish Literature and Art at the Turn of the 20th Century |
| dc.type | DoctoralThesis |
| dspace.entity.type | Publication |