Małżeństwa mieszane a struktura społeczna i integracja imigrantów. Przypadek małżeństw polsko-ukraińskich w Polsce

Celem niniejszej rozprawy jest zbadanie integracji migrantów, którzy zawarli małżeństwa mieszane z obywatelami kraju przyjmującego, oraz ich subiektywnie odczuwanej mobilności społeczno-ekonomicznej w odniesieniu do kraju przyjmującego i kraju pochodzenia. Zaprezentowane w rozprawie badanie jakościowe wykazało, że związek między zawarciem małżeństwa mieszanego a integracją migrantów jest złożony i wielowymiarowy. Małżeństwa mieszane nie są prostym wskaźnikiem osłabienia dystansów społecznych, gdyż nie oznaczają zaniku uprzedzeń i dyskryminacji wobec grupy mniejszościowej wyróżnionej ze względu na pochodzenie etniczne i narodowość. Małżeństwo z obywatelem kraju przyjmującego może ułatwiać integrację w (1) wymiarze kulturowym, która łączy się z posiadaniem odpowiednich kompetencji językowych oraz znajomości i akceptowania określonych norm oraz wartości, (2) integrację strukturalną, która oznacza nabycie praw oraz dostęp do uprzywilejowanych pozycji w strukturach społecznych (rozumianych jako osiągnięcie określonej pozycji ekonomicznej, zawodowej, społecznej, edukacyjnej, dostęp do mieszkalnictwa i opieki socjalnej oraz pełni praw obywatelskich), jak również (3) ułatwić integrację interakcyjną definiowaną jako akceptacja i włączenie migrantów do kręgów towarzyskich i sieci społecznych w społeczeństwie przyjmującym. Natomiast dyskusyjnym pozostaje kwestia pojawienia się (4) identyfikacji związanej z poczuciem przynależności do społeczeństwa przyjmującego na skutek zawarcia małżeństwa mieszanego. Badanie ukazało procesualny charakter budowania przez migrantów zawierających związki mieszane poczucia przynależności w kraju osiedlenia. Rozwija się ono na skutek oddziaływania m.in. czynników społecznych (nawiązywania satysfakcjonujących relacji społecznych), kulturowych (przyswojenia norm, wartości oraz wzorów zachowania w codziennych kontaktach), ekonomicznych (związanych z poziomem życia i możliwościami utrzymania rodziny) oraz instytucjonalno-prawnych (posiadania gwarancji praw zapewniających poczucie bezpieczeństwa i stabilizacji).Przeprowadzone analizy wykazały, że płeć jest czynnikiem istotnie różnicującym strategie migracyjne i adaptacyjne, jednakże zarówno w przypadku migrujących kobiet jak i mężczyzn zawierających związki małżeńskie z obywatelami kraju przyjmującego pojawia się doświadczenie tymczasowej degradacji zawodowej i obniżenia statusu społecznego związane z niedopasowaniem ich kwalifikacji do lokalnego rynku pracy, problemami z uznawalnością wykształcenia oraz początkową słabą znajomością języka polskiego. Degradacja zawodowa i obniżenie statusu społecznego uwidaczniała się zwłaszcza w przypadku migrantek matrymonialnych, których przyjazd do Polski i decyzja o osiedleniu związane były z zawarciem związku małżeńskiego z obywatelem Polski. W przypadku tej grupy strategie adaptacyjne wiązały się z relatywnie szybko podejmowanymi decyzjami reprodukcyjnymi odraczającymi wejście na polski rynek pracy oraz możliwościami awansu społeczno-ekonomicznego poprzez zakładanie własnej działalności gospodarczej. Z kolei w przypadku migrantów ekonomicznych małżeństwo z obywatelem Polski wiązało się z awansem społecznym poprzez legalizację pobytu oraz nabycie praw obywatelskich. Restrykcyjne polskie regulacje prawne dotyczące kwestii pobytu cudzoziemców w Polsce niejednokrotnie przyśpieszały decyzje par mieszanych o zalegalizowaniu nieformalnych związków. Utrudniały także utrzymywanie transnarodowych powiązań z krajem wysyłającym, które były ograniczone przede wszystkim do powiązań rodzinnych i społecznych.

The aim of the dissertation is to recognize and examine dimensions of integration of migrants who contracted marriages with citizens of the host country as well as their subjective socioeconomic mobility with reference to the host country and the country of origin. The data collected in the course of the qualitative research suggests that the relationship between intermarriage and integration of migrants is complex and multifaceted. The study presented in the dissertation found that mixed unions do not have a uniform significance for the weakening of social boundaries as they do not necessarily serve to erode prejudices towards other groups associated with ethnic origin and nationality of potential partners. Intermarriage may facilitate integration in the following dimensions: (1) cultural integration, i.e. the process by which an individual acquires the knowledge, cultural standards and core competencies of the new culture and society; (2) structural integration, in which the acquisition of rights and the access to position and status in the core institutions of the host society (i.e. the economy and labour market, education and qualification systems, the housing system, welfare state institutions, and full political citizenship) are taken into consideration; and (3) interactive integration, which means the acceptance and inclusion of migrants in the primary relationships and social networks of the host society. Nevertheless, the link between mixed unions and the (4) identificational dimension of migrants’ integration referring to a feeling of belonging to a dominant society is disputable. The research showed the processual nature of building sense of belonging to the host society. It develops as a result of societal factors (establishing satisfying social relations), cultural (acquiring norms, values and patterns of behavior in daily encounters), economic (related to the standard of living of the family) and institutional ones (the guarantee of rights ensuring a sense of security and stability).The data collected in the course of the presented research suggests that gender is a factor significantly differentiating migration and adaptation strategies. However, both women and men who contracted marriages with citizens of the host country experience temporary occupational downward mobility and lowering of social status related to the mismatch between their qualifications and the local labor market conditionings, recognition of their education and initial poor knowledge of Polish. Occupational degradation and lowering of social status were especially visible in the case of marriage migrants, whose arrival in Poland and the decision to settle down were connected with entering into a marriage with a Polish citizen. Their adaptation strategies were associated with relatively fast-made reproductive decisions postponing entry into the Polish labor market and the socio-economic upward mobility through self-employment. On the other hand, in the case of economic migrants, marriage with a Polish citizen was associated with upward mobility through the legalization of stay and the acquisition of civil rights. Restrictive Polish legal regulations concerning the issue of foreigners' stay in Poland have often accelerated the decisions of mixed couples to legalize informal unions as well as made it difficult to maintain transnational ties that were limited primarily to family and social ties.