Polski pesymizm cywilizacyjny na przykładzie twórczości Mariana Zdziechowskiego, Floriana Znanieckiego i Stanisława Ignacego Witkiewicza

Niniejsza praca stanowi studium z historii idei kryzysu cywilizacji europejskiej, socjologii wiedzy rozumianej jako badanie mentalności epoki i sposobów myślenia istotnych w danym czasie i w danej społeczności, a także socjologii kultury, zajmuję się w niej bowiem zagadnieniem wartości konstytutywnych dla cywilizacji zachodniej. Jest próbą spisania takiego fragmentu życiorysu tej idei, dla którego ramy czasowe wyznacza koniec I i II wojny światowej. Pojęcia kryzysu kultury i upadku cywilizacji, podobnie jak stojąca do nich w opozycji idea postępu, dzięki temu, że są tak plastyczne, przez ostatnich kilka stuleci intensywnie wpływają na kształt wyobraźni społecznej. W badaniu tego zagadnienia w polskim kontekście przewodnikami stają się dla mnie trzej myśliciele dwudziestolecia międzywojennego: Marian Zdziechowski, Florian Znaniecki oraz Stanisław Ignacy Witkiewicz. Sądzę, że czynnikiem, który w dużej mierze odpowiada za trafność ich analiz w obliczu nadchodzących przemian politycznych i społecznych jest zakorzenienie ich refleksji w filozofii pesymizmu. Filozofia ta jest przeze mnie rozumiana nie jako dyspozycja psychiczna czy też nastrojowość, ale jako istotny składnik europejskiej historii intelektualnej. Do jej reprezentantów zaliczyć można bowiem twórców tej miary, co Rousseau, Leopardi, Schopenhauer, Nietzsche i Freud. Moim zamiarem było przedstawienie jej jaśniejszego oblicza, wykraczającego poza doświadczenie trwogi i przeczucie nadchodzącej nawałnicy historycznej. Chciałam pokazać polski pesymizm cywilizacyjny jako próbę konstruktywnej odpowiedzi na wyzwania, lęki, zagrożenia, ale i nadzieje nowoczesności po roku 1918.