Paniki moralne w Polsce - artykulacja społecznego niepokoju czy wynik działania grup interesu?

Praca przedstawia analizę przemian dyskursu publicznego w Polsce prowadzących do okresowego nasilenia społecznego zaniepokojenia dwoma problemami społecznymi: skutecznego ścigania i karania przestępstw na tle seksualnym dokonanych przez księży wobec osób małoletnich oraz zaostrzenia zakazu aborcji. Pomocna w wyjaśnianiu zjawiska jest koncepcja paniki moralnej, zakładająca, że w określonych sytuacjach w społeczeństwie następuje nagłe, niekontrolowane rozprzestrzenianie się niepokoju społecznego wywołanego poczuciem zagrożenia dla istotnych wartości. Dzięki wywoływaniu paniki moralnej możliwe jest wprowadzenie bardziej restrykcyjnych regulacji prawnych, większej kontroli społecznej czy też narzucenie jednej perspektywy moralnej. Badania koncentrują się na analizie czynników, przyczyniających się do wywoływania zjawiska, rekonstrukcji grup interesu zaangażowanych w wywoływanie zaniepokojenia oraz skutkach paniki moralnej dla społeczeństwa, a także sposobów w jakie elity symboliczne próbują zarządzać tymi procesami. W pracy wykorzystano interdyscyplinarne podejście, łącząc teorię socjologiczną i medioznawczą, aby uzyskać pełniejszy obraz dyskursów publicznych, roli mediów, elit symbolicznych i grup interesu, przebiegu panik moralnych i ich wpływu na tworzenie rozwiązań instytucjonalnych (polityk publicznych). W pracy stawiana jest teza, że polityki publiczne w Polsce dotyczące badanych zagadnień były kształtowane poprzez intencjonalne wywoływanie paniki moralnej w sferze publicznej przez różnych aktorów. Poszczególne strony sporów, dzięki stosowaniu metod zarządzania dyskursem, dążyły do przeforsowania swoich stanowisk, ale też narzucenia swojej wizji rzeczywistości i wprowadzenia zmian polityki publicznej. W badaniu stawiane są pytania badawcze o (i) rolę paniki moralnej w procesie formułowania i wdrażania polityki publicznej dotyczącej konkretnych problemów społecznych, (ii) znaczenie dyskursu w kształtowaniu polityk publicznych oraz jego cechy, (iii) interesariuszy/grup interesu, a także elity symboliczne zaangażowane w dyskurs publiczny. Główne hipotezy badawcze postawione w pracy dotyczą(pośrednio) wpływu przemian w mediach na (bezpośrednio) proces zmian w dyskursie publicznym, który skutkuje wybuchem panik moralnych. Biorąc pod uwagę znaczenie dyskursu publicznego dla powstawania i wygaszania panik moralnych prezentowane badania osadzone są w paradygmacie krytycznej analizy dyskursu, zgodnie z którym to język konstruuje świat społeczny i jednocześnie jest przez ten świat konstruowany. Badania potwierdziły, że polityki publiczne dotycząca badanych zjawisk były w Polsce kształtowane poprzez intencjonalne wywoływanie paniki moralnej w sferze publicznej przez różnych aktorów, w tym szeroko definiowane grupy interesu. Widoczne było rosnące zaniepokojenie społeczne systematycznie podsycane przez media, wynikające z poczucia zagrożenia dla uznawanych powszechnie wartości i zasad etycznych. Obawy i zaniepokojenie manifestowano nie tylko w debatach publicznych i zachowaniach w przestrzeni publicznej, ale też w sondażach. Potwierdzona została także hipoteza o fundamentalnym znaczeniu dyskursywnych przemian dla kontrolowania nastrojów społecznych i paniki moralnej. Język służy jako narzędzie do budowania granic i kreślenia linii dzielących społeczeństwo. Ostatecznie dyskurs przybrał w obydwu przypadkach charakter populistyczny i ideologiczny, w którym nie chodzi o porozumienie i wypracowanie skutecznych rozwiązań problemów, ale o prezentację swoich wartości i idei, wskazanie zagrożeń i potwierdzenie przynależności ideologicznej. W badanych przypadkach wpływ na powstanie i przebieg paniki moralnej miały przede wszystkim grupy interesu rozumiane szeroko, w tym głównie elity symboliczne, które w intencjonalny sposób chciały zwrócić uwagę społeczeństwa na dany problem społeczny i zagrożenie dla systemu wartości. Wpływ na wybuch paniki miała też olbrzymia oddolna mobilizacja społeczna.