Radziejów i jego społeczeństwo w późnym średniowieczu

Celem pracy jest zbadanie społeczeństwa małego miasta polskiego w późnym średniowieczu. Na terenie Królestwa Polskiego następowały wówczas intensywne zmiany społeczne, kulturowe i gospodarcze. Przedmiotem badań jest kujawski Radziejów położony na pograniczu Królestwa Polskiego z państwem zakonu krzyżackiego. Zakres chronologiczny pracy obejmuje lata 1423-1503. Określony został przez stan zachowania podstawowych źródeł, którymi są księgi miejskie ławnicze i radzieckie. Wykorzystane zostały także źródła o charakterze skarbowym oraz kartograficzne. Metodologicznie wzorem dla tej pracy były podobne opracowania miast leżących w sąsiednim regionie Warty i Sieradza, a także małopolskiego Chrzanowa i wielkopolskiego Pleszewa. Podstawę analiz stanowiła baza danych powstała na podstawie zapisek urzędów miejskich, w której zebrano informacje o wszystkich osobach wzmiankowanych w materiale źródłowym. Praca podzielona została na cztery rozdziały. Tematem pierwszego jest elita władzy, do której w małym mieście zaliczali się mieszczanie pełniący funkcje w ławie i radzie miejskiej: rajcy, ławnicy, burmistrz oraz wójt. W badanym okresie udokumentowano w księgach miejskich 775 posiedzeń obu sądów. Omówiono sposób działania rady i ławy oraz ich kompetencje, zarówno porównawczo, jak i każdego sądu z osobna. Zanalizowano pochodzenie status społeczny i majątkowy członków władz miejskich, zaś aneks przestawia wybranych urzędników radziejowskich oraz ich kariery, źródła utrzymania i związki rodzinne. Rozdział drugi koncentruje się przede wszystkim wokół zagadnień związanych z kancelarią miejską i szkołą parafialną. Wyniki badań dowodzą, że środowiska te przenikały się, a te same osoby pełniły zarówno funkcje nauczycieli w szkole, jak i pisarzy miejskich. Z kolei analiza prozopograficzna klientów kancelarii na podstawie ponad sześciu tysięcy wzmianek o osobach znalezionych w księgach miejskich w latach 1445-1503 ukazała jej strefę wpływów, a także kulturę prawną mieszczan radziejowskich. W rozdziale drugim przedstawiono także informacje dotyczące personelu i uczniów szkoły parafialnej oraz studentów Uniwersytetu Krakowskiego pochodzących z Radziejowa, a ich wykaz znalazł się w aneksie. Rozdział trzeci skupia się na pokazaniu wyników badań nad mieszkańcami i przestrzenią miasta z wykorzystaniem metody socjotopograficznej. Wydzielono trzy obszary: nieruchomości znajdujące się w zabudowie rynkowej, przy miejskich ulicach oraz na przedmieściach. Pokazano zależności między przestrzenią miasta, a statusem społecznym, majątkowym i zawodowym mieszkańców. Pokazano także rozlokowanie w przestrzeni własności osób sprawujących urzędy miejskie. Podstawę tych badań stanowiły przede wszystkim zapisy transakcji nieruchomościami, podziałów majątkowych i testamenty, a także zapisy o charakterze skarbowym, zachowane w inwentarzu dóbr starostwa brzeskiego oraz w księgach miejskich. Rekonstrukcje zagospodarowania przestrzeni przygotowano w oparciu o plan Radziejowa sporządzony w 1820 r. Obszerne aneksy zawierają szczegółowe informacje o właścicielach nieruchomości w Radziejowie w latach 1445-1503. Rozdział czwarty skupia się wokół kościoła i kultury religijnej. Omówiono w nim topografię kościelną miasta, a także dobroczynność mieszczan. Zanalizowano testamenty i legaty pobożne dokonywane przez mieszczan i innych darczyńców, a szczegółowe informacje umieszczono w aneksie. Scharakteryzowano duchownych widocznych w księgach miejskich i ich kontakty z mieszczanami radziejowskimi. Zaprezentowano rolę kalendarza kościelnego w życiu mieszczan na podstawie terminów spłat różnego rodzaju zobowiązań finansowych regulowanych w ratach. Wreszcie omówiono imiona popularne wśród radziejowian i ich związki z kultem świętych. Kultura religijna wraz z omówionym w rozdziale drugim tematem kultury prawnej tworzą obraz kultury umysłowej mieszczan radziejowskich. Przedstawiona praca wpisuje się w szeroki nurt badań nad polskimi miastami późnego średniowiecza. Omówiono w niej rożne aspekty dotyczące funkcjonowania społeczeństwa typowego małego miasta, jakim był Radziejów. Zweryfikowano i skorygowano niektóre ustalenia pojawiające się w literaturze związane przede wszystkim z datacją zachowanych źródeł oraz karierami niektórych mieszczan.