Regulaminy szkolne czasów Oświecenia jako tekst kultury

W dysertacji pt. "Regulaminy szkolne czasów Oświecenia jako tekst kultury" zbiory norm tworzone przez Komisję Edukacji Narodowej i przez Szkołę Rycerską traktuje się jako potwierdzenie nie tylko zmian w organizacji kształcenia, ale także świadectwo nowych metod nauczania i wychowania, wartości, języka wykładowego i stanowienia prawa. Dokumenty te wcześniej były przez wielu autorów pomijane, a tym bardziej nie konfrontowali oni regulaminów szkolnych ze sobą, poszukując wyznaczników typologicznych i nowych danych opisujących szeroko rozumianą kulturę epoki. Poddano badaniom zagadnienia: szkolnego planu dnia, wartości moralnych, których celem miało być wykształcenie pokolenia patriotów na wszystkich szczeblach społeczeństwa, a także kar i nagród, czyli narzędzi dyscyplinujących i motywujących oraz XVIII-wiecznego wyobrażenia koedukacji. Dodatkowo scharakteryzowano pozostałych odbiorców badanego korpusu źródeł i ich obowiązki wpisane w regulaminy. Oświeceniowy pryzmat wychowania przełożył się także na zmianę warunków higienicznych, które obowiązywały w placówkach oświatowych oraz tamtejszych instrukcji pożarowych. Zanalizowano między innymi poziom integracji regulaminów w życie codzienne instytucji i omówiono kwestię sposobu sporządzania ich: czy przepisy powinny były przewidywać przestępstwa, czy raczej były ich konsekwencją? Przełożeni szkół nie tylko ustalali rozkład dnia, porządek zajęć i ich formę, zasady savoir-vivre, ale także, jak wspomniano, dyktowali zadania w czasie potencjalnych zagrożeń, np. pożaru. Osobny rozdział poświęcono na analizę zachowań zgodnych z badanym korpusem reguł i wykroczeniom przeciwko nim, czyli tzw. praktykę ich stosowania. Opisano częste pojedynki studentów, kradzieże różnego kalibru, wandalizm, kłótnie, ale także przypadki lenistwa, nieposłuszeństwa wobec przełożonych, czy dziecięcych żartów, które nie śmieszyły nauczycieli. Jak zostało omówione, przepisy i ich analiza pozwalają na ekstrapolację codziennych zajęć Szkoły Rycerskiej i szkół KEN, a rozszerzenie badań o pamiętniki, listy, notatki wizytatorów, wspomnienia umożliwiło ocenienie stopnia przyswajalności regulaminów. W pracy kolejny rozdział poświęcony jest ustaleniu standardów i wzorców gatunkowych regulaminów, ich odpowiedników (formularzy, katechizmów, planów, powinności, przepisów, rezolucji, uniwersałów, ustaw itp.) oraz etapów ich tworzenia. W szczególności przeanalizowano ich strukturę, uwikłania komunikacyjne (nadawca i odbiorca), styl oraz sposób ich prezentacji. Badania pozwoliły uchwycić początek procesu kształtowania polskiego języka prawnego, rodzajów tekstów użytkowych, prawnych i urzędowych, ale także leksyki wojskowej. W ostatnim rozdziale opracowano pod względem edytorskim źródło Règlement général (Biblioteka Czartoryskich, sygn. 2808 IV). Źródło daje wiedzę o zakresie obowiązków poszczególnych pracowników, hierarchii w szkole, stosunkach między kadetami, obrzędach, metodach wychowania, dyscyplinowania, nagradzania i nauczania w Szkole Rycerskiej. Prezentuje rozbudowaną etykietę językową i terminologię wojskową kojarzoną przede wszystkim z regulaminami wojskowymi, nie, jak w tym przypadku, aktem normatywnym kontrolującym życie placówki szkolnej, pod której skrzydłami znajdowali się nieletni. Osobny tom rozprawy stanowi obszerny Aneks, w którym sporządzono transkrypcję i redakcję wszystkich omawianych w dysertacji regulaminów Szkoły Rycerskiej oraz przekład na język polski wspomnianego powyżej Règlement général. Regulaminowe i faktyczne zasady organizacji placówek szkolnych czasów stanisławowskich, czyli teoretyczne projekty i zbiory norm oraz praktyka ich stosowania – te dwie płaszczyzny, rozpatrywane jednocześnie, pozwoliły uwypuklić szerszy obraz wizji komendy Szkoły Rycerskiej oraz członków Komisji Edukacji Narodowej w kontekście życia codziennego i ewolucji reformy oświaty oraz zaprezentować wpływ zachodnioeuropejskiej oświeceniowej myśli filozoficznej.