Cechy składniowe polskiego tekstu łatwego do czytania dla osób z zespołem Downa - propozycja nowych wytycznych na podstawie badania empirycznego

Głównym celem pracy jest sformułowanie wytycznych i rekomendacji dotyczących polskiego standardu easy-to-read – tekstu łatwego do czytania. W centrum zainteresowania pracy leżą aspekty składniowe łatwego tekstu, w szczególności zaś zalecenia związane ze stosowaniem w nim zdań pojedynczych lub złożonych. Tekst łatwy do czytania to format dostępnej informacji pisemnej charakteryzujący się znacznym uproszczeniem tekstu na poziomie treści, składni i leksyki oraz specyficzną formą graficzną. Pierwotną grupą docelową łatwych tekstów były osoby z niepełnosprawnością intelektualną. Obecnie zauważa się ich przydatność również dla innych grup. W języku polskim temat nie doczekał się jeszcze szerszych opracowań naukowych. Praca składa się z czterech rozdziałów teoretycznych i dwóch badawczych. Rozdział pierwszy przybliża tematykę zrozumiałości tekstów oraz i kompetencji poznawczych umożliwiające czytanie ze zrozumieniem. W rozdziale drugim scharakteryzowano rozwój języka i umiejętności czytania u osób z niepełnosprawnością intelektualną, ze szczególnym uwzględnieniem osób z zespołem Downa. Wysoka częstotliwość występowania tego zespołu genetycznego oraz charakterystyczny profil językowy dotkniętych nim osób są powodami wyboru tej grupy do badania. Rozdział trzeci opisuje rozwój koncepcji łatwego języka, jej podstawowe założenia oraz sposoby realizacji różnych aspektów tej koncepcji w krajach europejskich. Czwarty rozdział pracy dotyczy tekstów łatwych do czytania w Polsce. W jego pierwszej części przedstawiono zarys historii oraz obecny status łatwych tekstów w Polsce. Stopień rozwoju i wytyczne easy-to-read w Polsce zestawiono z doświadczeniami z innych krajów słowiańskich. Drugą część rozdziału czwartego stanowi krytyczne omówienie polskiej wersji standardów tworzenia tekstu łatwego do czytania stworzonych przez stowarzyszenie Inclusion Europe. Omówienie uwzględnia obecny stan wiedzy naukowej oraz zalecenia i praktyki stosowane w obcojęzycznych standardach łatwego tekstu. Badanie opisane w rozdziałach piątym i szóstym składało się z dwóch etapów. Pierwszym z nich była analiza korpusu łatwych tekstów opublikowanych w latach 2006–2016. W korpusie zidentyfikowano najczęściej występujące typy zdań podrzędnie złożonych. Dla wybranych typów zdań zaproponowano schematy pozwalające na rozbicie zdań złożonych na ciągi zdań pojedynczych przy zachowaniu spójności relacji pomiędzy zdaniami. Schematy te, inspirowane wytycznymi niemieckimi, zostały dostosowane do języka polskiego. Propozycje parafraz wykorzystano w badaniu eksperymentalnym. Celem badania było sprawdzenie, czy ciągi zdań pojedynczych są bardziej zrozumiałe dla osób z zespołem Downa niż odpowiadające im treścią zdania złożone. Na jego potrzeby stworzono test polegający na odczytywaniu zdań i wskazywaniu pasującego obrazka. Badanie z udziałem pełnoletnich, czytających osób z zespołem Downa przeprowadzono z uwagi na pandemię COVID-19 w dwojakiej formie: pełnej (twarzą w twarz) oraz internetowej. Do analizy danych wykorzystano metodologię liniowych modeli mieszanych. Wyniki badania okazały się nierozstrzygające. Istotną korelację odkryto jedynie pomiędzy prawidłowym wyborem obrazka a czasem poświęconym na udzielenie odpowiedzi. Brak istotnych różnic dla pozostałych parametrów może oznaczać, że autorom tekstów łatwych do czytania można pozostawić pewną wolność w zakresie używanych konstrukcji składniowych. Wynik ten należałoby potwierdzić w szerszym badaniu. Zwieńczeniem pracy są zaproponowane wytyczne dla autorów łatwych tekstów. Ich głównymi źródłami są standardy Inclusion Europe, zasady prostej polszczyzny oraz stworzone przez językoznawców wytyczne niemieckie. Uwzględniono również wyniki badań naukowych przytoczonych w pracy. Ze względu na brak definitywnego rezultatu badań własnych propozycje przekształcenia zdań złożonych w ciągi zdań pojedynczych przedstawiono jedynie jako sugestie mogące pomóc w skróceniu zbyt długich zdań.