Przez Prowansję do monarchii. Studium myśli Charles’a Maurrasa

Celem rozprawy jest rekonstrukcja filozofii Charles’a Maurrasa. W pracy śledzę genealogię poglądów filozofa oraz wskazuję na ich oryginalność w obrębie nurtu monarchistycznego. W pierwszym rozdziale, badając jego neorojalistyczne koncepcje, pokazuję ich zakorzenienie w maurrasowskiej refleksji nad jego „małą ojczyzną”, czyli Prowansją. Dążenie do zachowania jej tożsamości kulturowej prowadzi go do rozważań o federalizmie i decentralizacji, a później do namysłu nad kwestią instytucji. W kolejnym rozdziale wyjaśniam, jak myśliciel rozumie pojęcie „instytucji” i dlaczego przypisuje mu tak wielkie znaczenie. Następnie przechodzę do przedstawienia maurrasowskiego spojrzenia na państwo, opisując ideał neorojalizmu, który nazywam „państwem wewnątrzsterownym”, czyli samodzielnie narzucającym kierunki własnej działalności. Jako samowładny podmiot taki typ państwa jest wolny od wpływów zewnętrznych czynników, pośród których prowansalski myśliciel wyróżnia zwłaszcza pieniądz, opinię publiczną oraz partie polityczne. W kolejnym rozdziale opisuję długofalowość jako podstawową cechę dobrej polityki w oczach Maurrasa – nazywam ją „polityką długiej formy”. Cechuje ją dalekosiężność, nacisk na trwałość i stabilność działania oraz zdolność do realizowania odległych celów. To monarchia, zdaniem neorojalisty, stanowi ustrój najbardziej odpowiedni do prowadzenia polityki długiej formy. Krytykuje on demokrację, ponieważ sądzi, że skoncentrowana jest na teraźniejszości i fluktuacjach nastrojów publicznych, podczas gdy król stanowi autonomiczny ośrodek decyzyjny, niezależny od zmian opinii, zdolny do prowadzenia polityki obliczonej nie na kadencje, lecz na dekady. Pokazuję również, że neorojalizm to doktryna wyłamująca się z nurtu tradycyjnej myśli monarchistycznej, która sprawia wrażenie reaktywnej i skostniałej. Maurras podkreśla, że instytucje monarchiczne to niezbędne narzędzie reform. Uwypuklam ten dynamiczny charakter nacjonalizmu integralnego. Monarchia ma oznaczać nie powrót do przeszłości, lecz instrument budowy przyszłości, nie środek konserwacji, lecz siłę zdolną do przeprowadzania zmian. W następnym rozdziale analizuję maurrasowski „nacjonalizm integralny”, wyjaśniając między innymi różnice dzielące neorojalizm i faszyzm. Przywołuję tutaj debatę nad francuskim źródłami faszyzmu, oświetlając tezy Zeeva Sternhella oraz ich krytykę w wykonaniu Jacques’a Julliarda. Ukazuję także antyliberalizm nacjonalizmu integralnego oraz rzucam światło na estetyczne podłoże tej doktryny, kładąc nacisk na jej syntetyczny charakter. Wykładam tu ponadto geopolityczne koncepcje Maurrasa. W rozdziale „Duch łaciński, klasycyzm, katolicyzm” piszę o tym, jak antyk i kultura śródziemnomorska ukształtowały światopogląd prowansalskiego filozofa. Opisuję spojrzenie Maurrasa na Grecję, jego interpretację „rzymskości” pokrewną ideom Rémi’ego Brague’a. Poruszam także kwestię związków z Nietzschem. Dalej omawiam relacje neorojalizmu z katolicyzmem, rekonstruując m.in. debatę Maurrasa z Markiem Sangnierem (gdzie stawką jest zagadnienie katolicyzmu i instytucji), oraz klasycyzm, czyli estetyczne koncepcje nacjonalizmu integralnego, osadzone w łacińskiej przeszłości i tradycji. Kończę ten rozdział przywołaniem koncepcji cywilizacyjnych filozofa z Prowansji, który snuł wizję integracji krajów łacińskich na fundamencie wspólnej kultury. W następnym rozdziale wyjaśniam maurrasowskie rozumienie romantyzmu jako „rewolucji we wnętrzu”, czyli przemiany antropologicznej. Omawiam również, w jaki sposób neomonarchista z Prowansji odczytywał Rousseau. Następnie przechodzę do filozoficznego ujęcia „kwestii niemieckiej”, aby przedstawić Maurrasowską krytykę reformacji i rewolucji francuskiej. W ostatnim rozdziale odsłaniam pozytywistyczne inspiracje w myśli Prowansalczyka oraz przywołuję metodę „empiryzmu organizującego”, zwracając jednocześnie uwagę na związki między pozytywizmem a tradycjonalizmem. W zakończeniu omawiam krótko wpływ myśli Maurrasa po wojnie.