Rola kultury akademickiej w kształtowaniu liryki powstania listopadowego

Wielu poetów powstania listopadowego (1830–1831) było ludźmi młodymi. Łączyło ich podobne doświadczenie społecznego i intelektualnego dojrzewania w instytucjach takich, jak szkoły, uniwersytety, salony arystokratyczne, czasopisma literackie oraz związki młodzieżowe o charakterze samokształceniowym, niepodległościowym lub spiskowym. Czynnikiem spajającym te instytucje jest kultura akademicka. Została ona zdefiniowana jako konkretne wytwory, treści, wartości, światopoglądy, zasoby symboli i środków językowych oraz wzorce zachowań ujawniające się i przekazywane w środowisku akademickim i studenckim, to znaczy wśród studentów, profesorów, intelektualistów oraz pozostałych uczestników przekazu kulturowego o charakterze akademickim lub sztubackim. Wstęp do rozprawy zawiera przegląd dotychczasowego stanu badań nad poezją powstania listopadowego oraz wskazuje na metodologię kulturowego badania literatury jako podstawowy punkt odniesienia dla jej nowego odczytania. Przywołane w tym celu zostały koncepcje Raymonda Williamsa, Clifforda Geertza i Pierre’a Bourdieu oraz kluczowe pojęcia z prac Johana Huizingi i Michaiła Bachtina – pojęcie zabawy jako źródła kultury oraz pojęcie karnawalizacji. W pierwszym rozdziale („Pojęcie kultury akademickiej. Przegląd stanowisk, próby rozróżnień”) zaprezentowano różne możliwości zdefiniowania kultury akademickiej jako źródła i kontekstu umożliwiającego nowe odczytanie liryki powstania listopadowego. Drugi rozdział („Polska kultura akademicka w latach 1795–1831 w kontekście europejskim”) prezentuje podstawowe instytucje polskiej kultury akademickiej na tle europejskiej tradycji związków studenckich (nacji i burszenszaftu) oraz sytuacji politycznej w Europie po kongresie wiedeńskim. Przegląd ten służy skonstruowaniu definicji dwóch dopełniających się modeli kultury akademickiej – prasowo-salonowego oraz związkowo-spiskowego. Trzeci rozdział („Poeci powstania listopadowego wobec kultury akademickiej”) ukazuje sylwetki poetów powstania listopadowego w świetle ich związków z kulturą akademicką. Czwarty rozdział („Specyfika liryki powstania listopadowego na tle jej związków z tradycją akademicką”) przedstawia niemieckie i polskie tradycje literackie kształtujące lirykę insurekcyjną, problemy typologii i chronologii powstańczej liryki, wybrane cechy gatunkowe oraz jej swoiste właściwości, takie jak na przykład aktualność, addytywność, piosenkowość, muzyczność oraz bliskie związki z operą. W piątym rozdziale („Reprezentatywne tematy, motywy i symbole”) zostały poddane analizie motyw braterstwa, czyli więzi z żywymi i umarłymi, motyw namiętności i miłości do kobiety oraz ojczyzny, poetycka konkretyzacja toastu, inicjacji i przysięgi, wizerunek Boga, stosunek do religii i sakralny wymiar zemsty, symbole akademickiej i narodowej wolności oraz wizerunek upadłego autorytetu na przykładzie Józefa Chłopickiego. Mają one swoje źródło w studenckich lekturach, doświadczeniach indywidualnych oraz praktykach samodzielnie organizowanego życia społecznego (toastach, komersach, inicjacjach). Rola kultury akademickiej w kształtowaniu liryki powstania listopadowego uwidacznia się najwyraźniej w konceptualizacji idei wolności, będącej nieskrępowanym manifestowaniem młodzieńczego stylu życia, poczucia humoru, rewolucyjnych poglądów, skłonności do figli. Enklawy akademickich swobód – jakimi były na przykład celebracje 3 Maja, burszowskie komersy, dawny polski ubiór – przeobrażały się w przestrzeń wolności głoszoną w liryce powstańczej. Niniejsza dysertacja próbuje wskazać niedocenione do tej pory wartości liryki powstania listopadowego oraz przywrócić jej należne miejsce w dziejach literatury polskiej. Jest propozycją nowej systematyzacji i klasyfikacji tej liryki w świetle jej wielopostaciowych związków z tradycją akademicką. Kultura akademicka stanowi pożyteczne narzędzie do odczytania poezji powstania listopadowego jako całości wewnętrznie zróżnicowanej, do której dotychczas brakowało przekonującego klucza interpretacyjnego.