Gry z punktem widzenia w tekście lirycznym - polifonia poezji Wisławy Szymborskiej w oryginale i przekładzie

Rozprawa doktorska zatytułowana Gry z punktem widzenia w tekście lirycznym – polifonia poezji Wisławy Szymborskiej w oryginale i przekładzie przedstawia jeden z kluczowych aspektów twórczości polskiej noblistki, jakim jest wielogłosowość. Na podstawie szczegółowych analiz językowo-literackich scharakteryzowano niektóre z potencjalnych wyznaczników rozmaitych punktów widzenia przyjmowanych przez podmiot liryczny w obrębie poszczególnych utworów. Zidentyfikowanie i opisanie różnorodnych punktów widzenia uobecniających się w wierszach Szymborskiej w oryginale i rosyjskojęzycznych przekładach z odwołaniem do teorii z zakresu semiotyki i narratologii umożliwiło dokonanie analizy kontrastywnej i spojrzenie na podejmowane zagadnienia gier z punktem widzenia i polifonii tekstu poetyckiego jak na dominantę semantyczną istotną w trakcie tłumaczenia wiersza. Rozprawa składa się ze wstępu, dwóch części głównych (Teoretyczne podstawy badania zjawiska wielogłosowości i opisu punktu widzenia w dziele literackim oraz Polifonia i punkt widzenia a przekład poezji Wisławy Szymborskiej na język rosyjski), zakończenia i spisu wykorzystanej literatury. Część I ma charakter teoretyczny i dzieli się na trzy rozdziały. Rozdział pierwszy (Zjawisko wielogłosowości) poświęcono zjawisku polifonii dzieła literackiego. Przedstawiono główne założenia wynikające z prac prekursora w tej dziedzinie – M. Bachtina, odniesiono się również do teorii kompozycji utworu artystycznego i jego cech gatunkowych z uwzględnieniem klasycznych prac J. Łotmana i R. Jakobsona. Następnie scharakteryzowano narracyjny i wielogłosowy charakter twórczości W. Szymborskiej, odwołując się do konkretnych przykładów z jej poezji oraz m.in. prac A. Legeżyńskiej i J. Grądziel-Wójcik potwierdzających zasadność badania zjawiska polifonii w kontekście tekstów polskiej noblistki. W zakończeniu rozdziału pierwszego wypunktowano główne wyznaczniki polifonii w wierszach Szymborskiej, którym poświęcono szczególną uwagę w części II. Rozdział drugi (Punkt widzenia) dotyczy rozwoju pojęcia punktu widzenia i łączy w sobie tradycję kognitywistyczną (podstawą teoretyczną są tu prace R. Langackera, E. Tabakowskiej, J. Bartmińskiego) z klasycznym ujęciem problematyki narracji i punktu widzenia w tekście literackim podejmowanym przez B. Uspienskiego. Rozważania filologa tartusko-moskiewskiej szkoły semiotycznej związane z różnymi planami (ideologii, frazeologii, charakterystyki czasowo-przestrzennej, psychologii), na których wyraża się punkt widzenia narratora, stanowią istotny przyczynek do analiz krytycznych proponowanych w części II. Rozdział drugi wieńczą założenia dotyczące teorii implikatur w ujęciu P. Grice’a i wpływu implikatur na kształtowanie punktu widzenia odbiorcy. Rozdział trzeci (Uzasadnienie doboru materiału badawczego. Tezy badawcze) w zwięzły sposób przedstawia główne założenia badawcze oraz w jaki sposób dokonano selekcji analizowanych tekstów. Część II ma charakter analityczny i składa się z dwóch rozdziałów. Rozdział czwarty (Gry z punktem widzenia w oryginale i wynikające z nich trudności tłumaczeniowe) składa się z analiz prezentujących zjawisko wielogłosowości w rozmaitych wierszach W. Szymborskiej z różnych okresów twórczości. W poszczególnych podrozdziałach skupiono się na konkretnych wierszach. Dokładniejsza analiza językoznawcza pozwoliła zwrócić uwagę na konkretne zjawiska kształtujące w nich wielogłosowy charakter i wynikające z tego trudności tłumaczeniowe. Rozdział piąty (Wnioski) stanowi podsumowanie rozważań podejmowanych wcześniej z odniesieniem do problemów badawczych sygnalizowanych we wstępie. Potwierdzono w nim słuszność tezy o wielogłosowym charakterze poezji Szymborskiej i z wykorzystaniem tabel zestawiono główne wyznaczniki tej polifonii w analizowanym materiale badawczym.