Kategoria podmiotu życia Toma Regana. Od dobroczynności przez sprawiedliwość do polityczności

Rozprawa jest poświęcona analizie pojęcia podmiotu życia w filozofii T. Regana jako podstawy dla uwzględnienia zwierząt pozaludzkich w polu widzenia moralności w sposób, który nie ignoruje krzywdy zwierzęcia i nie sprowadza się do postrzegania tej krzywdy jako pośredniej krzywdy człowieka. Dzięki koncepcji podmiotu życia krzywdę zwierząt można postrzegać jako bezwzględne zło, a ich dobro jako dobro samodzielne. Celem naukowym rozprawy jest znalezienie odpowiedzi na pytanie o najbardziej adekwatną filozoficznie podstawę normatywną sprawiedliwości dla zwierząt innych niż człowiek. W ten sposób zagadnienie relacji między człowiekiem a zwierzętami pozaludzkimi zostaje przesunięte w sferę problematyki sprawiedliwości, a nie dobroczynności, jak ma to miejsce w dominujących stanowiskach filozoficznych dotyczących tego zagadnienia. Takie przesunięcie pozwala zobiektywizować problem moralny – w tym problem właściwego kształtowania relacji etycznych między człowiekiem a zwierzętami innymi niż człowiek – w ten sposób, że staje się on kwestią społeczną i sprawą wspólnoty politycznej a nie jedynie wyrazem preferencji lub efektem specyficznej wrażliwości tej czy innej jednostki. Główna teza dysertacji głosi, że do opisywania i analizowania relacji między człowiekiem a zwierzętami pozaludzkimi najbardziej odpowiednie są perspektywa sprawiedliwościowa, w której centralną rolę pełni język praw i odpowiadających im obowiązków moralnych. Kluczem do tego podejścia jest – zgodnie z drugą tezą dysertacji – T. Regana koncepcja podmiotu życia (subject of a life), którą można wykorzystać poza kontekstem teorii jej autora, tj. włączając do innych normatywnych teorii etycznych uwzględniających zwierzęta pozaludzkie. Na poparcie tej tezy w pracy przedstawiono szczegółową analizę pojęcia podmiotu życia jako elementu teorii etycznej zdolnej uwzględnić zwierzęta pozaludzkie oraz konsekwencje jej wykorzystania w analizie etycznych aspektów udomowienia i posiadania zwierząt na własność, zagadnienia świadomości i zdolności poznawczych zwierząt, ochrony dzikiej przyrody, etycznych aspektów wykorzystywania zwierząt w przemyśle spożywczym, odzieżowym i rozrywkowym, etycznych aspektów eksperymentów na zwierzętach i wykorzystywania zwierząt do celów naukowych i edukacyjnych. Na podstawie analizy stanowiska Regana przedstawiono trzy normatywne stanowiska etyczne, w które pojęcie to można włączyć. Sprawiedliwościowy potencjał koncepcji Regana ujawnia się w jej użyteczności dla takich ujęć relacji między człowiekiem a innymi zwierzętami, które wykraczają poza relacje między jednostkami i kreślą szerszy obraz życia społecznego i politycznego, zgodnego z wymogami sprawiedliwości. Takie wyobrażenie oferuje – i jest to trzecia teza pracy – teoria obywatelstwa oparta na prawach zwierząt postrzeganych jako rozszerzenie doktryny praw człowieka, zaproponowana przez Sue Donaldson i Willa Kymlickę.