Psychiatria na wokandzie. Strategie dyskursywne w opiniowaniu sądowo-psychiatrycznym

Przedmiotem rozprawy doktorskiej było opiniowanie sądowo-psychiatryczne w zakresie oceny poczytalności oskarżonego lub podejrzanej w chwili popełnienia czynu zabronionego. Celami zrealizowanych przeze mnie badań były, po pierwsze, rekonstrukcja strategii dyskursywnych przyjmowanych przez biegłych psychiatrów w celu dostosowania ustaleń medycznych do wymogów prawa, po drugie zaś, identyfikacja dyskursywnych mechanizmów konstruowania tożsamości osoby podejrzanej lub oskarżonej i zweryfikowanie, w jaki sposób płeć społeczno-kulturowa odzwierciedlona jest w języku i narracji ekspertyz. Chociaż opinie psychiatrów mają kluczowe znaczenie dla wyników procesu sądowego, kwestie te pozostawały jak dotąd na marginesie zainteresowań nauk społecznych. Analizie poddałam unikatowy i trudno dostępny materiał: 225 opinii sądowo-psychiatrycznych wydanych przez polskich biegłych. Potraktowałam je jako teksty, wychodząc z założenia, że w toku przechodzenia od ustaleń klinicznych do wniosków dotyczących normy prawnej psychiatrzy konstruują narracje na temat osób podejrzanych lub oskarżonych, które służą do nadawania sensu zbrodni. Do rekonstrukcji zasobów językowych wykorzystywanych do budowy tych narracji zastosowałam podejście mieszane [ang. mixed-methods]: połączyłam analizę dyskursu w wariancie wypracowanym na gruncie psychologii dyskursywnej oraz cyfrowe metody analizy tekstu, przede wszystkim metody lingwistyki korpusowej. Ustaliłam, że na gruncie polskiej psychiatrii sądowej opinie sądowo-psychiatryczne nie osiągnęły statusu jednorodnego gatunku, a biegli nie wytworzyli spójnej konwencji pisania. Wycofywali się z tekstu opinii jako autorzy, konstruując swoją pozycję jako niezależnych ekspertów. Jednocześnie wykazałam, że opinie nie są tekstami bezstronnymi i obiektywnymi, a ich opracowywanie jest procesem społecznym i językowym, zanurzonym w różnych dyskursach pozamedycznych i pozaprawnych. Wyróżniłam siedem kluczowych repertuarów interpretacyjnych wykorzystywanych w psychiatrii sądowej: zdystansowania, naukowy, podporządkowania, ujawniający, terapeutyzujący, normatywizujący i klasyfikujący. Wyniki moich analiz potwierdziły utrzymywanie się w opiniowaniu sądowo-psychiatrycznym tradycyjnych reprezentacji płci kulturowej. Wykazałam, że kobiety częściej niż mężczyźni poddawane były medykalizacji, a wyjaśnienia kobiecej agresji konstruowane były przy użyciu pięciu różnych narracji: „ofiary”, „aktorki”, „szalonej”, „dziecka” i „złej”.