Praca doktorska
Anglojęzyczne kalki językowe jako przejaw ukrytego oddziaływania języka angielskiego na polszczyznę
| dc.abstract.en | English loan-translations in Polish as a result of covert influence of English on Polish. |
| dc.abstract.en | The influence of English as the lingua franca of the contemporary world has become even stronger due to technological advances in the 20th and 21st century which opened up new spheres of language contact. This thesis looks at a particular type of the influence of English on Polish which is connected with copying English expressions and idioms in Polish. Such formations belong to the category of loan-translations. The research focuses on loan-translations in which substitution with native material extends to phrases. This kind of influence of English on Polish may be called covert influence, as there is no importation of English material. Hence, native speakers of Polish are less aware of the fact that these formations are in fact borrowings. The aim of this thesis is to show different aspects of this phenomenon. The first chapter of the dissertation outlines the literature concerning English borrowings in Polish. The selection of the studies presented in the chapter shows the evolution of English linguistic influence on Polish, from the earliest loanwords to contemporary influences on Polish morphology, syntax, semantics and phraseology. In Chapter 2 theoretical issues are explored. The chapter encompasses English and Polish classifications of borrowings and elucidates the notion of loan-translation/ calque within the presented frameworks. It also comprises a discussion of the issues emerging from different approaches, e.g. German classifications. Chapter 3 focuses on the criteria that must be applied in order to identify English loan-translations in Polish, and most importantly, to prove that a given formation is in fact of English provenance. A number of linguistic and non-linguistic criteria are considered and their relative effectiveness is discussed. The following chapters provide a thorough description of phrases that have been loan-translated from English into Polish as proved by the applied criteria. The range of the material is limited to loan-translated phrases used in contemporary standard Polish. Within the rich collection of such formations attention is given to the so-called winged words, which are fossilized quotations from texts of culture (i.e. quotations from literature, speeches, films, etc., which proved to be of cultural importance) (chapter 4), loan-translated phrases associated with key phenomena connected with American culture (chapter 5), copies of English proverbial expressions, set phrases based on metaphors and phrases used in interaction (chapter 6), loan-translated phrases that originated in the language of politics (chapter 7) and business (chapter 8). All the formations described in the chapters occur in contemporary Polish, although some of them are older loan-translations and some are less widely known than others. The way in which the material is arranged and presented reflects the channels through which English models have permeated Polish: high culture, popular culture, the sphere of everyday life and professional fields which enrich general Polish with elements of jargon. In the analysis and description of the material two complementary approaches have been adopted: diachronic and synchronic. The first perspective provides information concerning the chronology of the use of English models and Polish calques, as well as the cultural circumstances in which the phrases were coined. The latter allows for making observations regarding the structure and meaning of loan-translated phrases as well as the contexts in which they are used. The main source used in the study of English phrases is the Oxford English Dictionary, which is the biggest dictionary of English based on historical principles. The study of Polish loan-translated phrases was based on a comprehensive selection of Polish dictionaries, as well as the National Corpus of Polish (NKJP), the materials from the press, television and the Internet. The study conducted in the dissertation leads to a number of conclusions. The first observation is that loan-translated phrases of English origin are not a new phenomenon in Polish. Some of them, e.g. the so-called winged words from literature, have a long tradition of use in Polish. Yet, in the last decade of the 20th century loan-translating from English became an increasingly common method of coining new terminology and enriching the repertoire of expressions. Secondly, it has been observed that neither exact copying of the structure of the model nor using the exact lexical equivalents in the recipient language is necessary in loan-translating, as calques exhibit different types of inexactness. The essence of loan-translating is finding such a combination of equivalents in the recipient language that creates the meaning which best reflects the meaning of the model. Consequently, loan-translating may result in: 1) the emerging of a new phrase in the recipient language (when a given combination of words was neither attested in dictionaries, nor used in speech before), 2) assigning an idiomatic meaning to a loose collocation (in which case a loose collocation turns into a set phrase, and thus becomes part of the language code), 3) assigning a new meaning to an already existing set phrase (in this case the only observable change is of semantic character). The study of the use of calques reveals different ways in which contemporary speakers of Polish incorporate loan-translated expressions into their speech. First of all, calques are transferred to different contexts, which leads to stylistic and semantic changes and metaphoric uses. The result of this is lexicalisation of these formations as they start to function independently of the original context and become the units of language. Moreover, loan-translated expressions are frequently modified as speakers adjust them to the aim and topic of their utterances. Numerous examples of such innovations have been found in texts, which proves that calques are eagerly and frequently used in a creative way. Loan-translating may also influence traditional patterns of collocations of the words that are used in a given expression, which in turn leads to semantic shifts. Changes in the meaning of native words entail changes in the perception of particular phenomena, which leads to the conclusion that to a certain extent calquing has an impact on the linguistic interpretation of the world. By borrowing English models substituted with Polish words the speakers of Polish, without being fully aware of it, borrow concepts that have been formed in English, adopt metaphors which encode the collective experience of English-speaking societies and follow English patterns of interaction. In this covert way English influences Polish and, to some extent, it also influences the way Polish speakers think. |
| dc.abstract.pl | Wraz z rozwojem technologicznym w XX w. i XXI w. otworzyły się nowe przestrzenie kontaktu językowego, co sprzyja intensyfikacji światowego oddziaływania języka angielskiego odgrywającego rolę lingua franca współczesności. Niniejsza praca stanowi spojrzenie na szczególny typ oddziaływań języka angielskiego na polszczyznę, który polega na kopiowaniu anglojęzycznych połączeń wyrazowych. Formacje powstałe wskutek tych odwzorowań należą do grupy kalk strukturalno-semantycznych, a jako tłumaczenia wyrażeń, zwrotów lub fraz zalicza się je do kalk frazeologicznych. Ten rodzaj oddziaływań języka angielskiego na polszczyznę można określić jako oddziaływania ukryte, są one często niezauważane i nieuświadamiane przez użytkowników polszczyzny, gdyż w jednostkach tych wykorzystany jest rodzimy materiał językowy. Celem niniejszej pracy jest ukazanie różnych aspektów tego zjawiska. W pierwszym rozdziale pracy przedstawiono bogatą literaturę przedmiotu dotyczącą wpływów języka angielskiego na polszczyznę w takim układzie i wyborze, aby pokazać ewolucję tych wpływów, począwszy od najstarszych zapożyczeń leksykalnych, po współczesne zjawiska o charakterze morfologicznym, składniowym, semantycznym i frazeologicznym. Rozdział drugi poświęcony jest problematyce teoretycznej. Kluczowe zagadnienie czym jest kalka językowa i jakie jest miejsce tego zjawiska w klasyfikacjach zapożyczeń zostało zaprezentowane przede wszystkim na podstawie anglojęzycznej i polskiej literatury przedmiotu, z uwzględnieniem kwestii dyskusyjnych wynikających także z innych ujęć, m.in. w klasyfikacjach niemieckich. W rozdziale trzecim przedstawione zostały metody badawcze służące wyodrębnianiu kalk językowych, przede wszystkim kryteria, z pomocą których można w sposób satysfakcjonujący uzasadnić tezę, że dana jednostka językowa jest kalką z języka angielskiego. Rozważone zostały kryteria wewnętrznojęzykowe i zewnętrznojęzykowe oraz ich skuteczność w badaniach kalk językowych. W części materiałowej pracy przedstawiono opis jednostek językowych, które na mocy przyjętych kryteriów zostały uznane za kalki z języka angielskiego funkcjonujące we współczesnej polszczyźnie ogólnej. W bogatym zbiorze tych jednostek wyróżnione zostały utrwalone tłumaczenia słynnych cytatów z tekstów kultury, tzw. skrzydlate słowa (rozdział 4), kalki związane z kluczowymi zjawiskami kultury amerykańskiej (rozdział 5), maksymy, przysłowia, utrwalone wyrażenia metaforyczne i zwroty o rodowodzie anglojęzycznym (rozdział 6), a także kalki anglojęzycznych wyrażeń ze sfery polityki (rozdział 7) oraz biznesu (rozdział 8). W pracy zostały opisane jednostki bardziej i mniej znane, używane współcześnie w polszczyźnie ogólnej, chociaż ich przeniesienie na grunt polski mogło dokonać się w dawniejszych okresach. W przedstawieniu materiału językowego przyjęto klucz kulturowy, który stanowi niejako odzwierciedlenie dróg, jakimi przenikały i przenikają do polszczyzny kalki anglojęzyczne: począwszy od kultury wysokiej, poprzez kulturę popularną, następnie sferę życia codziennego, aż po dziedziny o charakterze specjalistycznym, z których wyrażenia przejmowane są do polszczyzny ogólnej. Istotnym założeniem przyjętym w opisie jednostek jest przyjęcie dwóch uzupełniających się perspektyw: diachronicznej i synchronicznej. Perspektywa diachroniczna pozwala na obserwacje dotyczące chronologii użycia angielskich połączeń wyrazowych i ich polskich kalk, a także na zbadanie tła kulturowego, z którym wiążą się omawiane jednostki. Natomiast badanie synchroniczne dostarcza odpowiedzi na pytania dotyczące stopnia dokładności kalk, ich struktury, znaczenia i kontekstów, w jakich występują. W przypadku wyrażeń angielskich w badaniu wykorzystywany jest przede wszystkim Oxford English Dictionary (online), największy słownik języka angielskiego oparty na zasadach historycznych, a także inne źródła. Jako podstawę w opisie znaczeń i sposobów funkcjonowania badanych jednostek w języku polskim przyjęto słowniki polszczyzny ogólnej i słowniki frazeologiczne, Narodowy Korpus Języka Polskiego, a także prasę, telewizję i Internet. Jak pokazują badania kalki frazeologiczne nie są zjawiskiem nowym, czego dowodem są frazeologizmy z odległych czasów, o rodowodzie literackim, jednak pod koniec XX w. kalkowanie anglojęzycznych połączeń wyrazowych staje się coraz częstszym sposobem uzupełniania luk terminologicznych i wzbogacania zasobu środków leksykalnych. Obserwacja badanych jednostek prowadzi do wniosku, iż dokładne odwzorowanie struktury obcego związku, ani też użycie dokładnych ekwiwalentów leksykalnych nie jest konieczne, o czym świadczą liczne odstępstwa w tym zakresie. Istotą kalkowania związków jest utworzenie lub odnalezienie w języku-biorcy takiego połączenia ekwiwalentów leksykalnych, w którego efekcie powstaje znaczenie możliwie bliskie znaczeniu danego połączenia wyrazów w języku-dawcy. Skutkiem kalkowania może być powstanie nowego związku w języku-biorcy, ale w procesie tym można także wykorzystywać funkcjonujące w tym języku związki luźne, które wskutek przejęcia obcego znaczenia idiomatycznego stają się jednostkami języka, a także istniejące związki stałe, które przejmują znaczenie analogicznego związku w języku obcym. W ostatnim przypadku mamy do czynienia wyłącznie ze zmianą semantyczną. Badanie użycia kalk frazeologicznych we współczesnej polszczyźnie pokazuje różne sposoby ich wykorzystania przez użytkowników. Przede wszystkim przenoszone są one do innych kontekstów tematycznych, co prowadzi do zmian zabarwienia stylistycznego, rozszerza się ich znaczenie, pojawiają się użycia metaforyczne. Efektem tych zjawisk jest leksykalizacja tych elementów, zaczynają one funkcjonować jako samodzielne jednostki języka. Ponadto w pracy zostały ukazane liczne przykłady innowacji dokonywanych w obrębie badanych jednostek, mające przede wszystkim na celu dostosowanie ich do celu i tematu wypowiedzi. Zjawiska te mają charakter doraźny, tekstowy, świadczą jednak o tym, że kalki stanowią żywą, twórczo wykorzystywaną część zasobów języka. Z użyciem kalk anglojęzycznych wiążą się także zmiany tradycyjnej łączliwości wyrazów, które prowadzą do zmian znaczeniowych rodzimych leksemów tworzących dany związek. Zmiany znaczeniowe to zarazem zmiany w sposobie postrzegania zjawisk, kalkowanie ma zatem wpływ na naszą językową interpretację świata. Przejmując anglojęzyczne wzory połączeń wyrazowych w polskiej szacie językowej, nieświadomie przejmujemy uformowane w języku angielskim kategorie pojęciowe, metafory, będące zapisem doświadczenia anglojęzycznej zbiorowości, naśladujemy anglojęzyczne wzory zachowań językowych. W ten ukryty sposób język angielski oddziałuje zatem na język polski i jednocześnie do pewnego stopnia na sposób myślenia jego użytkowników. |
| dc.affiliation.department | Wydział Polonistyki |
| dc.contributor.author | Cegiełka, Anna |
| dc.date.accessioned | 2020-12-30T11:17:00Z |
| dc.date.available | 2020-12-30T11:17:00Z |
| dc.date.defence | 2021-01-12 |
| dc.date.issued | 2020-12-30 |
| dc.description.additional | Link archiwalny https://depotuw.ceon.pl/handle/item/3847 |
| dc.description.promoter | Markowski, Andrzej |
| dc.identifier.uri | https://repozytorium.uw.edu.pl//handle/item/3847 |
| dc.language.iso | pl |
| dc.rights | ClosedAccess |
| dc.subject.en | business language |
| dc.subject.en | the language of politics |
| dc.subject.en | winged words |
| dc.subject.en | idiom |
| dc.subject.en | collocation |
| dc.subject.en | loan-translation |
| dc.subject.en | borrowing |
| dc.subject.en | the influence of English on Polish |
| dc.subject.en | language contact |
| dc.subject.pl | język biznesu |
| dc.subject.pl | język polityki |
| dc.subject.pl | skrzydlate słowa |
| dc.subject.pl | frazeologizm |
| dc.subject.pl | związek wyrazowy |
| dc.subject.pl | kalka językowa |
| dc.subject.pl | zapożyczenie |
| dc.subject.pl | wpływ języka angielskiego na polszczyznę |
| dc.subject.pl | kontakt językowy |
| dc.title | Anglojęzyczne kalki językowe jako przejaw ukrytego oddziaływania języka angielskiego na polszczyznę |
| dc.title.alternative | English loan-translations in Polish as a result of covert influence of English on Polish |
| dc.type | DoctoralThesis |
| dspace.entity.type | Publication |